Kop Afb koppeling naar startpagina

Onderwijs - Curriculum

De eerste visitatie

Beginjaren negentig waren de docenten met hun vakgebieden nog grotendeels zelfstandig. Zij beschreven het leerplan voor hun eigen vak. Het Evaluatierapport, gemaakt ter gelegenheid van de eerste visitatie in 1992, bestaat dan ook grotendeels uit vakbeschrijvingen. Het leergebied 'Beeldende Vorming' (de 'vakken' Tekenen, Handenvaardigheid, Textiele Werkvormen) vormt daar enigszins een uitzondering op. Hier werd vanuit één gezamenlijke filosofie gewerkt, waarbij Jos van Onna de 'voortrekker' was.

Daarnaast waren er wel enkele vormen van geïntegreerd werken, zoals Inter Cultureel Onderwijs (ICO), Zorgverbreding, Ontwikkelingseducatie, Natuur- en Milieu-educatie (NME), Jenaplan-onderwijs. Maar deze bestonden doorgaans uit een of enkele gekoppelde modulen, verzorgd door enkele docenten. En er waren enkele (integrerende) activiteitenweken.

De visitatiecommissie (1992) erkende de deskundigheid van de docenten, maar stelde dat het curriculum veel te fragmentair was, te weinig samenhang vertoonde. Vooral pedagogiek/onderwijskunde kreeg veel kritiek. De pedagogen gingen te veel hun eigen gang, ze 'namen en kregen te veel ruimte'.
Er werd een vervolgvisitatie aangekondigd voor 1995.

Ondernomen acties

De Ipabo ondernam verschillende activiteiten ter verbetering, gericht op:

de opbouw van een helder algemeen opleidingsconcept, met vele vormen van samenwerking waarbij de professionele ruimte voor de docent althans deels behouden bleef.

  • Een nieuwe IWP-commissie boog zich over vernieuwingen van het curriculum met als belangrijkste innovatie: PGO (Probleem Gestuurd Onderwijs).
  • Vorming van een duidelijker opleidingsstructuur.
  • Productie nieuwe studiegidsen.
  • Nauwe coördinering met de stagecommissie.
  • Doelgericht 'marketing'.
  • IWP-Commissie
  • Opleidingsstructuur
  • Studiegidsen
  • X-sluit

'Bouwstenen': vorm van handleiding tot het construeren van PGO-blokken. Ga met de muis over de afbeelding om de kaft van den der studiedagen te zien.

In september 1992 begon de nieuwe IWP-commissie haar werkzaamheden:

  • bestudering van de nieuwe literatuur, waaronder de publicaties genoemd op pagina 'Onderwijs-Achtergronden', vooral 'Beroepsprofiel Leraar Primair Onderwijs', als uitgangspunt genomen werden
  • organiseren van vele studiedagen, waarbij onder andere bleek dat de meeste docenten vonden dat meer samenwerking wenselijk was
  • contact leggen met andere Pabo's, onder meer met Pabo-Tilburg die al veel ervaring had met PGO-onderwijs
  • samenstellen van een funderend document: 'Werken aan de Basis' waarin de contouren van een vernieuwd, aangepast, curriculum werd voorgesteld
  • uitbrengen van een eerste proeve van een PGO-blok
  • publiceren van het interne document 'Bouwstenen voor het Educatief Ontwerp' bedoeld als handleiding voor de constructie van PGO-blokken

Leden van de IWP-commissie: Kees van Wissen, Georges Fukkink, Jos van Onna, Herman Olde, Fokke Munk, Ferry van de Miesen.

Hier een verzameling materialen: Studiegidsen, Blokboeken, Literatuur.
Ga met de muis over deze foto: Er wordt nu intensief individueel begeleid (hier docent Frits Kole).

De opleidingsstructuur werd duidelijker opgezet. Schema Voltijdse Opleiding:

  • Propedeutische Fase, 1 jaar, bij succes bekroond met een propeuseverklaring; omvang: 42 studiepunten. 16 punten besteed aan PGO-blokken, 16-17 punten aan vakmodulen. De overige waren bestemd voor stage en activiteitenweken.
  • Postpropedeutische Fase (Hoofdfase), 1,5 jaar; 63 studiepunten. 24 punten besteed aan PGO-blokken, 24-26 aan vakmodulen; overige bestemd voor stage en activiteitenweken.
  • Afstudeerfase (vanaf 1996), variabel van 1 - 2 jaar, afhankelijk van het studietempo. Binnen deze fase werden 'afstudeerrichtingen' gedefinieerd, waarbij een grote mate van keuzevrijheid en eigen inzet van de studenten mogelijk werd. Aanvankelijk werden vier afstudeerrichtingen geformuleerd waaronder Zorgverbreding, Multi-etnische klas, Mondiale vorming, Jenaplan. Later werd daar 'Exact' aan toegevoegd, een samenwerking tussen Rekenen-Wiskunde, Techniek, ICT.. Deze richtingen besloegen elk 8 studiepunten. Verreweg de meeste studenten kozen voor Zorgverbreding. De studenten werkten grotendeels zelfstandig aan deze onderwerpen, maar werden er intensief bij begeleid.

De deeltijdse opleiding bleef vooralsnog met modulen werken.

Elk studiejaar was verdeeld in 4 perioden van elk (in principe) 10 weken.

Na de visitatieronde van 1992 werden nieuw opgezette studiegidsen uitgebracht die voor studenten de structuur en de inhoud alsmede de studielast van de curriculumdelen aangaven.

Hiernaast eerst de Afstudeergids uit de jaren '90. De afbeelding geeft al belangrijke informatie. De afstudeerfase omvat 59 studiepunten. De belangrijkste onderdelen van de Afstudeerfase waren: de Differentiatie (keuze van de 'afstudeerrichting), de Specialisatie (Jonge of Oude Kind) en de LIO (de lange stage 'Leraar in Opleiding', die vanaf 1996 21 studiepunten ging omvatten (een half jaar begeleid maar toch redelijk zelfstandig als leraar opereren).

Ga met de muis over de afbeelding om een Studiegids Propedeuse (later Propedeutische) Fase te zien.
Op de tabbladen meer informatie over de innovaties.

Probleem Gestuurd Onderwijs (PGO)

Met PGO kan het onderwijs op een andere wijze ingericht worden. Al in de jaren zeventig en tachtig zochten enkele P.A.'s naar andere vormen van onderwijs, anders dan het traditionele vakgebonden, veelal klassikaal-frontale lesgeven. Onder meer op de HPA werkte men nieuwe concepten.
Men zocht naar mogelijkheden tot:

  • grotere inbreng, activiteit en betrokkenheid van de studenten
  • vormen van samenwerkend leren (studiegroepen, stamgroepen)
  • samenwerking tussen vakken, bijvoorbeeld in de vorm van thema's en projecten
  • centreren van inhouden rond probleemstellingen
  • realisering van een 'lerende organisatie'

In de jaren negentig werden (onder meer in de onderwijskunde) verschillende modellen van samenwerkend leren ontwikkeld, gebaseerd op de ideeën van 'sociaal constructivisme'. Eén van deze modellen is het PGO.

Wynand Wijnen

Het Probleem Gestuurd Onderwijs werd op initiatief voor Prof. Wynand Wijnen ingevoerd bij de Universiteit Maastricht (met name de faculteit Geneeskunde). Wijnen ontleende het idee aan de McMaster-University in Canada. Diverse onderwijsinstellingen in Nederland namen het PGO in meer of mindere mate over, waaronder de Pabo-Tilburg.

Links: Prof. Dr. Wynand Wijnen. Klik op de foto voor meer informatie.

Na uitgebreide studie en contacten met 'ervaringsdeskundigen' (zoals docenten en studenten van de pabo-Tilburg) koos de Ipabo er voor PGO vanaf het schooljaar 1994-95 geleidelijk aan in te voeren. Om te grote schokken te voorkomen werd gekozen voor een gedeeltelijke invoer van PGO en handhaven van een deel van de vakmodulen, elk voor circa 50 % van de onderwijstijd.

Het was niet de bedoeling om zo 'half-om' curriculum te blijven voeren! Doel was mettertijd goed geargumenteerd te kiezen voor óf een PGO-gestuurd, of te blijven bij een voornamelijk vakken-gestuurd leerplan, of wellicht een andere vorm van integrerend onderwijs.

Uiteindelijk werden 10 PGO blokken ontwikkeld, voor elke periode van propedeutische en postpropedeutische fase één. Dit gold voor de voltijdse opleiding, de deeltijd bleef vooralsnog modulen houden.

De meeste van de 10 blokken werden geconstrueerd door docenten van verschillende vakgebieden. Zij zaten met elkaar 'in het schuitje'. Het werd een -helaas niet volmaakt- vroeg voorbeeld van samenwerking, een vorm van sociaal-constructivistisch werken! Het PGO bleef bestaan tot het cursusjaar 2006_2007.

  • Herman Olde over PGO
  • Eddy de Wit over PGO
  • Blok 7 Verteltafel
  • Blok 8 Onderzoeksmarkt
  • X-sluit

Herman Olde maakte deel uit van de IWP-commissie in de negentiger jaren. Hij was zeer actief, en ontwierp het eerste blok: "Oriëntatie op het onderwijs". Hij is wel altijd kritisch geweest en in dit videofragment kijkt hij kritisch terug op de PGO-systematiek.

Er klinkt doorheen dat bij alle onderwijsvernieuwingen het gedrag van studenten niet goed wordt ingeschat, dan wel niet erg goed op wordt gereageerd. Studenten calculeren.

Interview 2007; 2:07

Eddy de Wit was docent pedagogiek en onderwijskunde aan de COK en later de PC Pabo te Alkmaar. Hij kwam al snel in de streefformatie van de Ipabo terecht.

Hij raakte bij het PGO betrokken als tutor en als ontwikkelaar van met name blok 5: Communicatie. Dit blok viel in het algemeen heel goed bij de studenten die er veel van herkenden in hun praktijk én in hun eigen omgeving.

In dit fragment vertelt hij over de voordelen, maar ook over de nadelen van dit systeem, althans zoals het aan de Ipabo werd toegepast. Interview 2010; 1:54

In PGO-blok 7 kwam weer het jonge kind aan de orde, en in blok 9 het thema 'Verhalend Ontwerpen'.

Als opdracht van een van deze blokken was het ontwikkelen, inrichten en in praktijk brengen van een Verteltafel. Op die tafel werden allerlei voorwerpen gelegd, die 'aan elkaar verbonden' werden door een verhaal. Ze kwamen nadrukkelijk aan bod. Trefwoorden werden opgeschreven.

Ga met de muis over de foto. Bovenliggend: een verteltafel, onderliggend: studente in actie met het verhaal.

Foto's: Sjaak Bos, Alkmaar, 2004.

De PGO-blokken waren nauw verbonden met de stagepraktijk. Daarnaast hadden sommige blokken een centrale opdracht, waarbinnen de verworven kennis en vaardigheden aan de orde kwamen.

Blok 8 droeg de titel 'Ontdekken en Onderzoeken'. De centrale opdracht was hier het voorbereiden, uitvoeren en evalueren van een 'Onderzoeksmarkt' voor klassen van de oefenschool. De video hiernaast geeft een indruk van zo'n markt op de Bisschop Huibersschool. Het geluid is deels weggevallen (en kan niet meer worden teruggehaald!).
Video 2000; 1:59

Oud-docent Herman Olde blikt terug op de PGO-systematiek.

Meer over PGO in dit pdf-bestand.

Blok_1, cursusjaar 2006_2007, in dit pdf-bestand.

Stage

In deze jaren kreeg het stagebureau duidelijk vorm. In de stage kwam elke 'bouw' van de basisschool aan de orde. Wieke Bosch was hoofd van het stagebureau en zij heeft zich altijd ingespannen de nieuwe onderwijskundige en pedagogische opvattingen te verwerken in een duidelijke visie op en structuur van de stage. Deze werden helder weergegeven in de speciale stage-studiegidsen: voor elke opleidingsrichting een 'Algemene Gids' en vervolgens per studiefase aparte gidsen.

In deze jaren ontstond in de onderwijswereld het idee dat studenten meer búiten hun eigen, beperkte, schoolwereld moesten kijken. Daartoe werd de 'maatschappelijke stage' ingevoerd. Studenten gingen enkele dagen tot weken op stage in ándere organisaties dan in scholen. Zo waren er die actief waren als 'gids' in het Dolfinarium, of meevoeren op een tentoonstellingsboot over de milieuproblematiek rond het onderwerp 'water'. Later is deze stagevorm weer verdwenen.

Vanaf 1996 werd het LIO-systeem ingevoerd (Leraar In Opleiding). Het was een lange stage waarbij de student in hoge mate zelfstandig in en met een klas werkte. Tegen het einde van de negentiger jaren werd de LIO uitgebreid tot 21 weken.

  • Wieke over stage
  • X-sluit

Wieke Bosch vertelt hier onder meer over de keuze om in het eerste jaar van de opleiding de stage te laten beginnen bij de jonge kinderen. Vaak werd opgemerkt dat dit voor jongens eigenlijk geen goede keuze was. Wieke stelde dat uit onderzoek niet duidelijk af te leiden zou zijn, dat jongens door de confrontatie met de jonge kinderen de opleiding zouden laten varen. Overigens is 'het jonge kind' als beginpunt later losgelaten.

Interview 2008; 1:59
Wieke vertelt hier iets over de structurering van de stage en de overwegingen daarbij.

Vakdidactieken

De ontwikkeling binnen de vakgebieden gaat verder. Naast vakkennis komt er veel meer nadruk te liggen op vakdidactiek, gesteund door nieuwere leer- en ontwikkelingspsychologische opvattingen. Vakdocenten organiseren zich meer en meer op landelijk niveau, vooral binnen de SLO.

In dit decennium komen er nieuwe onderdelen bij:

  • Techniek in de Basisschool. Deze -aanvankelijk binnen natuuronderwijs- uitbreiding van het curriculum hing al in de lucht. De beleidsmakers wilden 'techniek' een grotere plaats geven in het totale onderwijs, te beginnen in het basisonderwijs. In 1993 kende het Ministerie een subsidie toe voor het inrichten van een apart technieklokaal in de pabo's (fl 50 000). Zowel in Amsterdam als in Alkmaar werd zo'n lokaal ingericht. Later werd 'Techniek' verplicht. Door contacten met het BTA kwamen oud-werkers in technische beroepen op verzoek een practicum ('clinic') verzorgen op de pabo.

Links: Natuurkundeles voor een Deeltijdgroep. Rechts: techniekles voor kinderen.
Het is nauwelijks mogelijk onderscheid te maken tussen 'Natuurkunde' en 'Techniek' zoals in de praktijk gebracht. Techniek is -hier- te beschouwen als een toepassend uitvloeisel van Natuurkunde.
  • EHBO: een eenvoudige cursus, gebaseerd op de officiële EHBO-cursus. Dit was een keuze-cursus (die later verplicht werd). Op de vroegere KLOS was het behalen van het officiële EHBO-diploma verplicht. Om onduidelijke redenen is dit traject bij het tot stand komen van de Pabo in 1984 verdwenen.
  • Zwemmen: een eigen (keuze-)cursus van de Ipabo. Het leek aan te bevelen dat de leraar basisonderwijs zelf kon zwemmen en een kind uit het water zou kunnen halen (in dit natte land).
  • Recht en Beroep: een eigen (keuze-)cursus van de Ipabo. Met welke juridische problemen kan een leraar te maken krijgen en hoe moet hij dan reageren? In probleem-Amsterdam lagen de voorbeelden voor het oprapen!
  • Jan Jobse
  • X-sluit

Interview 2012; 2:42

Jan Jobse vertelt in dit fragment over de door hem opgezette cursus 'Recht en Beroep' (vanaf 1994-95). Als jurist vond hij het belangrijk dat onderwijsgevenden voorbereid worden op juridische problemen die zij bij hun beroepsuitoefening kunnen ondervinden. Aanvankelijk was dit een keuze-cursus, en werd later algemeen verplicht.

Problemen genoeg, zo ondervond Jan.
Voorbeeld: in een klas zit een kind van gescheiden ouders. Moeder heeft het kind thuis, de vader is van buitenlandse afkomst en laat zich nauwelijks zien. Op gegeven moment komt deze vader de school binnen en wil het kind meenemen. Wat doe je als leerkracht of directeur?

Helaas is deze waardevolle cursus in de vernieuwing van 2005 en later verdwenen.
Op het tabblad meer over de cursus 'Recht en Beroep'

Activiteitenweken

Een vast onderdeel in het curriculum in alle jaren bleef de activiteitenweek. Daarvan werden er jaarlijks enkele georganiseerd: de openingsweek met daarbij een kamp, de skiweek (die overigens in dit decennium verdween). Met de komst van het vak 'Drama' werd de Theaterweek geïntroduceerd.

  • Theaterweek 1997
  • X-sluit

Video 1997; 3:24

Elk jaar organiseerde Ipabo voor de eerste jaars de theaterweek. Studenten konden kiezen uit een aanbod van zeer verscheiden workshops. Hiervoor werden ter zake kundige gastdocenten uitgenodigd. Er werd toegewerkt naar een gemeenschappelijke presentatie.

Een belangrijk onderdeel van deze week was een toneelvoorstelling voor kinderen van een (nabije) basischool. Deze voorstelling werd gegeven in de Drama-lesruimte, die ook tot 'theater' kon worden omgebouwd.

De video geeft indrukken van de workshops en de voorstelling. (Fragmenten uit Documentaire Ipabo)
Indrukken van de theaterweek.

 

 

Geschiedenis van de Hogeschool Interconfessionele PABO Amsterdam-Alkmaar

© Disclaimer