1980-1987

 

 

 

milton friedman
Milton Friedman (1912-2006) stond een monetaristische economie voor.

ronald reaganmargaret thatcher
President Ronald Reagan en Prime Minister Margaret Thatcher voerden de monetaristische opvattingen op grote schaal door.

Apple Macintosh
Apple Macintosh, de eerste 'grafische' computer (1984).

 

 

 

Tijdsbeeld

Bezuinigingen, somberheid, liberalisering, techniek

De jaren tachtig hebben een sombere ondertoon. Ze brachten vele problemen en spanningen, maar eindigden toch in een positieve stemming.

Overheersend in deze jaren zijn de zorgen over de achteruitgang van de economie. Deze liep al in de jaren zeventig wereldwijd terug. Nederland kon de achteruitgang nog opvangen door de rijkdom aan aardgas waarvan de prijs gekoppeld was aan die van de olie. Inflatie, rente en staatsschuld stegen snel. De werkeloosheid nam dramatische vormen aan (in 1983 bijna één miljoen personen zonder werk).

Vooral onder de jongeren (tot 25 jaar) was de werkeloosheid hoog, tot 20 %. Van vele kanten werd gesteld dat te veel jongeren alfa-opleidingen volgden en te weinig bèta-studies. 'Arbeidsmarkt en onderwijs waren niet op elkaar afgestemd'. Om jongeren naar technische opleidingen te lokken werd onder meer de campagne 'Kies Exact' gevoerd.

Kies Exact 1987
Overheidscampagne in 1987

Ook in het onderwijs verminderde de werkgelegenheid. Deels werd dit veroorzaakt door overheidsbezuinigingen, deels ook door daling van het kindertal.

Meer markt en minder overheid

Op 19 oktober 1987 vond een grote beurskrach plaats. Regeringen konden door stevig monetair ingrijpen een recessie in de reële economie voorkomen. Als gevolg daarvan werd er anders gedacht over de inrichting en functioneren van de staat. De economie wordt omgebogen in een monetaristische richting, die vooral bepleit werd door Milton Friedman. De monetaristen willen een regulering van de geldhoeveelheid en een sterke liberalisering van de economie. De markt werd veel beter in staat geacht tot het reguleren van de maatschappij dan de overheden dat konden. Dit was het begin van wat later wel 'neoliberalisme' zal worden genoemd.

  • Politiek
  • Onrust
  • Oost-Europa
  • Techniek
  • Computers
  • X - sluiten

LubbersRegeringsingrijpen

Het kabinet Lubbers-I voerde allerwegen bezuinigingen door, onder andere op het onderwijs (onder meer door de beruchte HOS-nota). Lonen werden bevroren of daalden. Er werd een overeenkomst gesloten met werkgevers en werknemers (Verdrag van Wassenaar, 1982) met het doel door loonmatiging werkgelegenheid te behouden en de winstgevendheid van bedrijven te vergroten. Het resulteerde in het non-nonsens beleid. De bevlogen politiek van met name Den Uyl verdween.

Als reactie op deze ontwikkelingen werd het ideaal van de maakbare samenleving en de verzorgende staat verlaten om plaats te maken voor grotere eigen verantwoordelijkheid en voor liberalisering. Ruim baan aan de vrije markteconomie (het "monetarisme").
Overheidsbezittingen en -diensten - gemeenschapsgoederen! - werden opgesplitst en verkocht: privatisering. Het marktdenken drong geleidelijk diep door in de maatschappij, en ook in het onderwijs. Gevolg van dit alles was de opkomst van de afrekencultuur. Doelstellingen werden tevoren vastgesteld en achteraf gecontroleerd ('afrekenen').

Men begon het begrip 'neoliberalisering' te gebruiken als aanduiding voor dit beleid.

Sociale onrust

Punk paarLiberalisering en privatisering leidden tot individualisering. Groepsverbanden werden losser, waardoor de maatschappij versnipperd raakte. Mensen kregen een veel grotere eigen verantwoordelijkheid. Z?lf doen werd het parool. Met hard werken kon je succes hebben en geld verdienen. Lang niet iedereen echter slaagde daarin; en het begrip 'loser' werd geboren. Met name jongeren werden en bleven massaal werkeloos. De motivatie om stevig aan de gang te gaan met werk en school verminderde. Er verscheen een maatschappelijke breuklijn tussen enerzijds de succesvolle yup en anderzijds de kansarme punk of skinhead.

Rechts: Punk als protest.

Demonstratie kruisrakettenEen generatie groeide op met weinig perspectief: de kansarme jongeren, de 'lost generation'. Vele jongeren hadden een somber beeld van de toekomst. Koot en Bie voerden de term 'doemdenken' in. Deze werd ook gevoed door het gevoel van bedreiging. In de jaren tachtig bereikte de koude oorlog een hoogtepunt met de dreigende plaatsing van kernraketten door zowel 'Oost' als 'West'.

De woningnood leidde tot hevige krakersrellen, onder meer bij de inhuldiging van Beatrix in 1980 ('Geen woning, geen kroning!').

Links: de grote demonstratie tegen de kruisraketten op het Malieveld trok vele honderdduizende betogers. Het kabinet Lubbers-I wilde 48 Tomahawks plaatsen op Woensdrecht (het 'Navo-Dubbelbesluit'. Door de ontwikkelingen in de Sovjet-Unie ging de plaatsing uiteindelijk niet door.

Boven: een fragment van de toespraak door President Ronald Reagan bij de Brandenburger Poort.
1987; 0:20.
Zie voor een vollediger verslag YouTube.

Rond 1985 rommelt het in Oost-Europa. In Rusland komt Michael Gorbatsjov aan de macht (1985). Hij probeert het communistische systeem te veranderen (glasnost = openheid; perestrojka = herstructurering). Het helpt niet. Het systeem wordt ondergraven en komt in de satellietstaten ten val: Hongarije, Polen, de Baltische staten en tenslotte Oost-Duitsland maken zich vrij van de Sovjet-Unie. De Berlijnse Muur gaat op 9 november 1989 open. Enkele docenten van de (dan bestaande) Ipabo gaan spoorslags naar Berlijn om met een gehuurd houweel een stuk uit de muur te slaan.

Opvallend was dat met het eroderen van het communisme sommige jongeren flirtten met de helden van dit systeem: Fidel, Che, Marx, en in zekere zin, Marcuse.

CdTelevisie en videorecorder dringen verder door in huishoudens en scholen. De magnetron komt ter beschikking. Het gezinsleven verandert hierdoor: men bepaalt meer en meer het eigen kijkgedrag en eet minder gezamenlijk - met het bord op schoot. Het gezinsverband wordt losser.

De biotechnologie komt op. Genetisch gemanipuleerde gewassen verschijnen op de velden. Wetenschappers trachten de DNA-structuur van organismen te achterhalen, ook dat van de mens (Humaan Genoom Project). Het manipuleren van erfelijke eigenschappen wordt nu een re?le mogelijkheid.

Brundtland rapportIn 1983 komt de Cd op de markt en vergroot de mogelijkheden voor ontspanning en educatie.

Techniek en milieu gaan niet altijd goed samen. De kernenergie wordt uitgebreid, maar enkele ongelukken met kerncentrales zetten op die uitbreiding een rem. Berucht is de ontploffing ('meltdown') van de kerncentrale in Tsjernobyl, Oekraïne, toen nog onderdeel van de Sovjet-Unie.

Het milieu komt steeds meer onder druk te staan en er verschijnen onderzoeksrapporten waarin voor een verdere aantasting wordt gewaarschuwd. Bekend wordt het 'Brundtlandrapport' waarin voor het eerst het begrip 'duurzame ontwikkeling' wordt geformuleerd ('Our Common Future'). 'Milieu' komt duidelijker op de politieke agenda. In het onderwijs krijgen 'milieu' en 'milieubehoud' een vaste plaats.

In de jaren tachtig wordt de computer gemeengoed. De apparaten worden goedkoper, kleiner en gebruiksvriendelijker. Ze dringen door tot in kleinere bedrijven en kantoren. IBM brengt in 1981 de eerste PC op de markt, waarvoor Bill Gates het besturingssysteem levert: MS-DOS.

Kleine, 'spel'-computers als de ZX Spectrum en vooral de Commodore 64, brachten de computer de huiselijke kring binnen. Er worden ook educatieve 'spelletjes' voor ontwikkeld en de computers worden zo geleidelijk aan bruikbaar voor scholen.
In 1985 kwam de Atari ST uit (links), een bij gamers zeer geliefde machine, die ook een grafische weergave had. Er kwamen verschillende generaties van deze computer uit die ook wel in kantoren werden gebruikt. Een succes was het echter niet. De Atari verdween.

In 1984 brengt Apple de eerste Macintosh uit, die een grafische gebruikersinterface had en daarmee zijn tijd ver vooruit was. Ondanks alle kwaliteiten werd deze computer geen groot succes door zijn hoge prijs - Bill Gates (Microsoft) bleek een betere handelsman. De Apples hebben wel aftrek bij universiteiten, die ook al snel de laserprinter adopteren.

Computers worden meer en meer met elkaar verbonden. Het Amerikaanse militaire netwerk, ARPA-Net, komt in niet-militaire handen waardoor het Internet geleidelijk aan meer vorm krijgt. Wetenschappers gebruiken het netwerk om informatie en publicaties uit te wisselen.

De tabbladen geven wat meer informatie over de jaren tachtig.

 

De liberalisering werkte. Aan het einde van de jaren tachtig ging het beter en keerde het optimisme terug. Het werd in grote mate bevorderd door het omvallen van het communistische systeem in Oost-Europa. De wereld zag er een stuk zonniger uit. De maatschappij zou echter meer individualistisch en meer versplinterd raken.

In de jaren '80 trad daarnaast een overgang op van de industriële economie naar de diensteneconomie. Industriële activiteiten takelden af, om plaats te maken voor een sterke groei in de financiële dienstverlening en de ICT.