MV 60-69 Tijdsbeeld

Tijdsbeeld

Beginnende: Individualisering, Democratisering, Verzet, Secularisering

De jaren zestig brachten veel onrust en veranderingen. Maar dat was vaal niet negatief. Er waren gevoelens van hoop op verbetering, vernieuwing, vrijheid.
Samenvattend zijn de grote thema's in de jaren zestig:

Individualisering: individuen worden zelfstandiger en willen meepraten en meebeslissen en voor zichzelf opkomen
Democratisering: minder 'autoriteit'; meepraten en meebeslissen
Secularisering: verminderende invloed van kerken op maatschappij en mensen
Maakbaarheid: de mens kan zijn eigen ontwikkeling bepalen en kan maatschappij en wereld zelf inrichten

Toenemende welvaart

De lonen stijgen (loongolf 1963). Huishoudens hebben meer te besteden, ze raken voorzien van steeds meer apparaten: koelkast, wasmachine, telefoon, auto, en de televisie raakt meer verspreid. Vooral de TV krijgt grote invloed.

Veranderende maatschappij

Het traditionele gezin en de rolpatronen van de gezinsleden beginnen te verschuiven. Vrouwen gaan meer werken. De tweede feministische golf kondigt zich aan.
De TV heeft een grote invloed met kritische programma's zoals 'Zo is het toevallig ook nog eens een keer' en gewaagde als 'Hoepla' (VPRO).
De verzuiling wordt doorbroken. Mensen identificeren zich minder met hun traditionele groep.
De secularisatie breekt door: kerken lopen leeg, en ook religieuzen zelf nemen letterlijk en figuurlijk afstand.
Het gezag van religieuze autoriteiten wordt steeds meer ter discussie gesteld. Ook de kerken zelf kennen twijfels. In Rome wordt het Tweede Vaticaans Concilie gehouden (1962-1965). Doel is het moderniseren van de RK Kerk en het opnieuw orienteren op de 'echte bronnen'. Bisschop Bekkers van Den Bosch maakt voor vele katholieken de anticonceptie bespreekbaar.

Gastarbeiders komen

Door de sterk groeiende economie is er veel werkgelegenheid. De arbeidsmarkt raakt overspannen, Nederland werft gastarbeiders. Eerst zijn het Grieken, Italianen en Spanjaarden, later Turken en Marokkanen.

Bevolkingsgroei

Na de oorlog groeide de bevolking sterk. Als gevolg daarvan breidden de steden fors uit. Zo verrezen in Amsterdam de grote nieuwbouwwijken in onder meer Nieuw-West en later Nieuw-Noord. De Bijlmermeer werd voorbereid (de bouw begon in 1970). Later verhuisden stadsbewoners naar 'groene' nieuwbouw in de randgemeenten - de 'overloop'. Dit werd mogelijk gemaakt door het toenemende autobezit en het gereedkomen van grote infrastructurele werken als spoor- en snelwegen, bruggen en tunnels.

Bewapeningswedloop

Door de Koude Oorlog ging de bewapeningswedloop voort. Dat bevorderde de technologie. Raketten worden beter bestuurbaar door slimme elektronica. Aanvankelijk hebben de Russen de overhand: Joeri Gagarin was de eerste mens in de ruimte (1961). De Amerikanen zetten hun Apollo-project op, met als hoogtepunt de eerste mensen op de maan (Neil Armstrong en 'Buzz' Aldrin in 1969).

Gagarin

Maatschappelijke onrust

De generatie van net na de oorlog (de 'babyboomers') wordt volwassen en komt op vele terreinen in verzet tegen de gevestigde orde. Dit verzet heeft meerdere kanten.

Het kan 'speels, ludiek' zijn, zoals bij de 'hippies' en de flower-power-beweging. Hier streven de jongeren vrede na, vaak als reactie op de Vietnam-oorlog. Zij experimenteren met andere samenlevingsvormen, met kleding, met drugs, met vrije seks. Dit wordt mogelijk gemaakt door de anti-conceptie pil. Er ontstaat een volledig nieuwe subcultuur, met het legendarische Woodstock als hoogtepunt.
Verzet tegen de gevestigde orde werd deels harder. De provo-beweging was nog rmild. De onrust in Amsterdam concentreerde zich aanvankelijk op het Spui (het 'Lieverdje'). In 1966 was er een groot oproer met als gevolg het aftreden van burgemeester Gijs van Hall.
Jeugdprotesten mondden uit in de grote studentenopstanden in de tweede helft van het decennium. Die waren hevig in Parijs en Berlijn, later ook in Amsterdam - 1969: de Maagdenhuisbezetting. De studenten wilden meepraten en meebeslissen over lesprogramma's, cursus-inhouden en bestuurlijke vraagstukken. De onrust sloeg deels over op andere delen van de bevolking.

Het milieu komt aarzelend op de agenda te staan. Aanzet daartoe is het (nog steeds) verbijsterende boek 'Dode Lente' van Rachel Carson (1963).

De digitalisering begint

Computers worden verder ontwikkeld. Elektronische systemen worden kleiner (miniaturisatie). De eerste integrale circuits maken microprocessors mogelijk. Toch zijn de meeste computers vooral nog 'mainframes' en zijn nog maar op enkele wetenschappelijke en high-techbedrijven te vinden.
Het communicatienetwerk ARPANet wordt opgezet door het Amerikaanse Department of Defense. Dit is het begin van Internet (1969).

Met ArpaNet begon het Internet. In december
1969 waren er vier Amerikaanse universitaire
computerssystemen met elkaar verbonden.

Kanteljaren
John F Kennedy
FlowerPower
Parijs 1968
Jasper Grootveld
X - sluiten

De jaren '60 vormden in velerlei opzichten een 'kantelperiode'. Oude waarden verdwenen en nieuwe kwamen er moeizaam voor in de plaats. Het ging gepaard met onrust en onlusten.

	President John Kennedy werd in november 1963 vermoord. De staatsbegrafenis werd op de televisie uitgezonden, het was de eerste transatlantische live uitzending. Zijn broer Robert (←) stelde zich kandidaat bij de presidentsverkiezingen van 1968, maar werd in juni van dat jaar doodgeschoten.
	In Amerika braken rassenonlusten uit. De maatschappelijke verhoudingen begonnen te verharden. Martin Luther King werd vermoord in april 1968. King werd befaamd door zijn redevoering 'I have a dream ... '.

In het communistische, door de Sovjet-Unie overheerste, Oost-Europa braken onlusten uit, met de opstand in Tsjecho-Slowakije als triest hoogtepunt ('Praagse Lente', keihard neergeslagen door de Sovjets, 1968).
Overal werden protestdemonstraties gehouden tegen de alsmaar groter wordende oorlog in Vietnam.

Maatschappelijke onrust was er ook volop in West-Europa, zoals in West-Duitsland en in Parijs, en in mindere mate, in Amsterdam en andere Nederlandse steden. Vaak waren het studenten die zich verzetten tegen de 'regenten', en ijverden voor verregaande democratisering van universiteiten en de maatschappij.

In 1966 pleitte Hans van Mierlo voor staatkundige vernieuwing en meer democratisering, en ontketende een beweging die uitmondde in de oprichting van de partij D66. Deze partij stelde ondere andere voor de invoering van de 'gekozen minister-president', 'gekozen burgemeester', en 'referendum' (ook bekend geworden als de 'kroonjuwelen' van D66).
D66 benadrukte daarnaast sterk het belang van onderwijs.
Dit TV-fragment werd in het kader van zendtijd politieke partijen uitgezonden in 1967.

Fragment 1960; 0:27

President John F. Kennedy (1960-1963) hield bevlogen toespraken, ook in Nederland. Dit fragment uit zijn inaugurale rede sprak zeer velen aan.
Kennedy zette aan tot de Gemini- en Apolloprojecten die leidden tot de landing op de maan (juli 1969), die rechtstreeks op de televisie te zien was. Amerika was gewikkeld in een wapenwedloop met de Sovjet-Unie, die onder meer leidde tot de ontwikkeling van zeer zware raketten. De Russen plaatste begin jaren zestig raketten op het communistisch geworden Cuba hetgeen leidde tot de Cuba-crisis (1962). De wereld stond aan de afgrond van een kernoorlog. De angst voor zo'n vernietigend conflict leidde over de hele wereld tot betogingen en verzet.

Het bovenstaande filmfragment wordt hier gelinkt aan YouTube (fragment uit 1967)

Scott MacKenzie had in 1965 een superhit met dit nummer "San Francisco". Het was een cultnummer dat paste bij de 'Flower Power'. De sfeer van 'make love, not war' sprak vele jongeren aan. Zij stonden bekend als 'hippies' met veelal lange haren, baarden en snorren. Ze experimenteerden met andere samenlevingsvormen, kleding, met 'vrije seks'. Ook in Nederland sloeg deze levenshouding aan en -tot op zekere hoogte- is Provo te beschouwen als een voortzetting ervan. Hier ging het echter om het uitdagen, provoceren, van de autoriteiten, ofwel de 'regenten'.
"A Whole Generation with a New Explanation" - dit is kenmerkend voor de hippiesfeer van de jaren zestig.

Fragment van het Franse journaal, mei 1968; 0:27

In mei 1968 brak aan de Sorbonne, de Parijse universiteit, een studentenopstand uit. Grote leider was Daniel Cohn-Bendit. Hij formuleert heel kort wat het doel was: Als groep moet je krachtige eisen stellen om veranderingen in de maatschappij te bewerkstelligen. De opstand leidde tot bezetting van de universiteit, en verbreedde zich toen de arbeiders van de Citroen-fabrieken het werk neerlegden. Er braken grootscheepse rellen uit in de Parijse straten. De 'revolutie' verliep echter in de maanden erna.
Het revolutionaire vuur is ook bij Cohn-Bendit inmiddels wel gedoofd - anno 2010 is hij Europees parlementariër en dus lid van het 'establishment'.
De Franse en Duitse studentenonrust sloeg ook over naar Amsterdam, waar in 1969 het Maagdenhuis werd bezet. Hier was het administratieve centrum van de 'Gemeente Universiteit' -nu UVA- gevestigd.

Videofragment 1966; 0:39

Vanaf het midden van de zestiger jaren neemt de onrust in Amsterdam toe. Robert Jasper Grootveld houdt als 'anti-rookmagi?r' sessies op het Spui, vaak bij het Lieverdje. Deze bijeenkomsten kregen al snel de naam 'happenings'.
In deze jaren kwam de marihuana in zwang en ontstond er een 'hasj-scene', waarin onder anderen Ramses Shaffy, Jan Cremer en Simon Vinkenoog zich duchtig weerden.
De happenings waren met de ogen van nu vrij onschuldig, maar de politie zag er de kiemen in van grootscheepse rellen. Die kwamen er ook, zoals in 1966 bij het gebouw van De Telegraaf aan de Nieuwe Zijds Voorburgwal. Herinnering aan Jasper Grootveld.

Beelden uit de roerige jaren zestig.