Jaren '70 flats bij de Sloterplas: hoge systeembouw.
Tijdsbeeld
Individualisering, Polarisering, Milieu, Multicultureel
Ontwikkelingen in de jaren zestig begonnen, worden nu voortgezet. Maar waar de jaren '60 nog een meer speels en soms oubollig karakter hadden, werd het nu serieuzer en harder. Gelijktijdig worden er nieuwe ontwikkelingen ingezet die het onderwijs sterk gaan veranderen, nu en in de toekomst. Deze ontwikkelingen hangen samen met grote maatschappelijke veranderingen en andere, nieuwe al dan niet wetenschappelijke beschouwingen op het onderwijs.
Verstedelijking
Nederland verstedelijkt nu in hoog tempo. Dat geldt zeker ook voor Amsterdam.
|
Animatiefilm over de groei van Amsterdam, gelinkt aan YouTube. |
Overal worden nieuwe wijken met hoogbouw gerealiseerd, zoals Slotervaart, Bijlmermeer en Molenwijk. De ringweg A10 wordt eind van het decennium aangelegd.
|
De overloop gaat nu ook snel. Groeikernen als Purmerend, Hoofddorp, Hoorn en andere groeien en vangen Amsterdammers op. Omdat velen in Amsterdam blijven werken leidt dit tot een grote verkeersdruk (woon-werkverkeer, 'forensen'). Er wordt begonnen met de bouw van Almere (Haven, 1976).
Merkwaardig genoeg bouwt men in deze tijd ook in de nieuwe wijken huizen dicht opeen, langs grachtjes, pleintjes en woonerven ('truttenbouw'). Dat is heel wat anders dan de 'tuindorpen' van de jaren twintig en dertig waarbij het wonen in ruimte en groen voorop stond.
Verkeersstromen groeien snel. Het aantal auto's neemt schrikbaren toe. Er verschijnen files voor de nieuwe Coen- en IJtunnel en op alle grote kruispunten. In Amsterdam worden gram- en buslijnen worden verlengd en nieuwe toegevoegd. Eind zestiger jaren had het Amsterdamse gemeentebestuur al tot de aanleg van een metronet besloten. De aanleg van de Oostlijn leidt tot grote protesten, culminerend in de Nieuwmarktrellen van 1975. De Oostlijn wordt afgebouwd, maar men stopt vooralsnog met de verdere aanleg van het geplande metronet.
De Jan Tooropstraat wordt in deze jaren steeds meer een doorgaande route voor verkeer van het westelijke havengebied naar de Haagse snelweg. Lawaai en stank dringen tot in de school door. Het wachten is op de ringweg, de A10.
Politieke veranderingen
In de politiek verliezen de confessionele partijen meer en meer terrein. KVP, ARP en CHU (later opgegaan in het CDA) hadden in 1971 in de Tweede Kamer 58 zetels, in 1977 48.
Gelijktijdig ontstaat een nieuwe breuklijn tussen meer progressieve en conservatieve krachten ('polarisatie'). De Partij van de Arbeid schaart zichzelf in het progressieve kamp en heeft in Joop den Uyl (rechts) een grote stemmentrekker (kabinet Den Uyl 1973-1977). De verschillende maatschappijvisies klinken duidelijk door in de onderwijsprogramma's, en het resulterende regeringsbeleid.
Individualisering en verzet
Mensen raken hoger opgeleid, zelfbewuster en individualistischer. Velen zetten zich af tegen het beleid van de autoriteiten en de bestaande instituties. Er ontstaat een algemene drang tot het veranderen van de maatschappij.
- Uit de provobeweging kwamen de Kabouters voort die in Roel van Duijn hun voorman hadden. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1970 haalden ze 5 zetels. De Kabouters richtten een eigen 'staat' op: 'Oranje Vrijstaat'. Na enkele jaren viel de beweging uiteen.
- De 'Dolle Mina's' (opgericht 1968) vormden de kern van de (tweede) vrouwenbeweging. Zij eiste gelijke rechten voor vrouwen en mannen, alsmede gelijke kansen en gelijke betaling. Zij wilde legalisering van abortus en opname van de pil in het ziekenfonds. Ofschoon ook deze beweging gaandeweg uiteen viel in verschillende groepjes, heeft zij veel bijgedragen aan het zelfbewustzijn van vrouwen.
Met verdovende middelen werd druk geëxperimenteerd: lichte als hasj en marihuana (beide afkomstig van de Cannabis-plant), zwaardere als LSD en later opiumderivaten. Er ontstaat een intensieve, maar illegale handel.- Sommigen krijgen veel belangstelling voor oosterse meditatietechnieken en goeroes (bijvoorbeeld de Beatles voor de Maharishi Yogi). Merkwaardig genoeg lopen gelijktijdig de institutionele kerken steeds meer leeg.
Multicultureel Nederland
De onafhankelijkheid van Suriname op 25 november 1975 leidt (al ruim vóór de gestelde datum) tot een grote trek van voornamelijk Hindoestanen naar Nederland. Velen van hen komen in de Bijlmer terecht ('de hoofdstad van Suriname'). Ook de gastarbeiders uit met name Turkije en Marokko blijven in weerwil van afgesloten contracten grotendeels in Nederland, en er heeft gezinshereniging plaats. Nederland krijgt geleidelijk aan een gemengde bevolking en wordt "multicultureel". Deze vergrote verscheidenheid leidt tot spanningen, niet in het minst op scholen.
Milieu
Het milieu krijgt meer aandacht, komt op de politieke agenda door onder meer de publicatie van het Rapport aan de Club van Rome (titel: 'De grenzen aan de Groei', 1972). Er ontstaan een wijd vertakte milieubeweging. In het (biologie-)onderwijs krijgt het milieu een plaats, veelal in de vorm van 'Ecologie'.
Internationaal
Internationaal gebeurt er ook weer veel.
- In 1974 is de Amerikaanse president Richard Nixon ("I am not a crook!") onderwerp van onderzoek naar onwettig handelen (het 'Watergate-schandaal') en hij treedt zelf af als een defintieve afzettingsprocedure dreigt (impeachment).
- De jarenlange oorlog in Vietnam eindigt in een smadelijke aftocht voor de VS en een communistische machtsovername. Het is juist Nixon die in deze tijd banden met China aanknoopt. Tegen de Vietnamoorlog was ook in Nederland veel verzet.
- In 1979 wordt de Sjah van Iran verdreven. Onder Groot-Ayatollah Khomeini wordt de Islamitische Republiek gevestigd.
- Dolle Mina
- Nieuwmarkt rellen
- Den Uyl
- X - sluiten
|
In de loop van de zeventiger jaren viel de beweging uiteen en eindigde rond 1978. Videofragment 1971; 0:39 |
Dolle Mina was een beweging die de gelijkberechtiging van vrouwen aan/en mannen ten doel had. Dit betekende onder meer: gelijke kansen in het onderwijs, gelijke kansen op betaald werk, gelijke kansen op carrière maken, gelijke beloning, de pil in het ziekenfonds, recht op vrije abortus ('baas in eigen buik'), openbare toiletten ook voor vrouwen ('plasrecht'). 'Dolle Mina' was genoemd naar Wilhelmina Drucker, die aan het einde van de 19e en begin van de 20e eeuw opkwam voor gelijke rechten voor vrouwen, onder andere kiesrecht en recht op een (universitaire) opleiding. Vooral in het begin van de de zeventiger jaren lieten de Dolle Mina's flink van zich horen. In dit fragment bieden ze een petitie aan aan premier Barend Biesheuvel (kabinet 1971-73). Dolle Mina wordt nu wel beschouwd als de 'Tweede Feministische Golf'. |
|
Videofragment 1975; 0:29 |
Al eind jaren zestig had het gemeentebestuur van Amsterdam besloten tot de aanleg van een metronet in en om de stad. Begin jaren zeventig werd begonnen met de Oostlijn, die ging lopen vanaf het CS via de Nieuwmarkt en het Waterlooplein naar de nieuwe stadswijk Bijlmermeer. Door de te volgen methode van 'afzinken' van de tunnelbuis moesten grote delen van de oude binnenstad worden gesloopt, met name in de Nieuwmarktbuurt. Daarover braken grote rellen uit in 1975, die hardhandig werden neergeslagen. De actievoerders bereikten echter een opnieuw overwegen van de grootse, wilde plannen. |
De Oostlijn werd wel afgebouwd, maar de verdere ontwikkeling van het net werd opgeschort. En de gesloopte panden werden vervangen door nieuwbouw die het oude stratenpatroon intact liet. Wethouder Han Lammers speelde in dit tumult een hoofdrol. Hij werd verguisd, maar hield vast aan de Oostlijn ("Noodzakelijke dingen gebeuren altijd"). Later bleek de Oostlijn onmisbaar te zijn en zou het metronetwerk verder worden uitgebreid.
Bron: Geschiedenis TV, zie: 'Wauw. Politiek in de jaren zeventig' (→ Youtube)
|
Fragment uit de televisietoespraak die premier Den Uyl hield naar aanleiding van de oliecrisis. 0:10 |
In het najaar van 1973 brak de 'Jom Kippoer-oorlog' uit tussen Israel en de Arabische buurlanden. Vanwege de steun aan Israel werden vele Westerse landen getroffen door een olieboycot. |
| Dit geluidsfragment komt uit de toespraak van Den Uyl waarin hij de regeringsmaatregelen bekend maakte als reactie op de de olieboycot (najaar 1973). Hij kondigde onder andere autoloze zondagen en benzine-distributie aan, en vestigde als eerste regeringsleider de aandacht op de eindigheid van de natuurlijke hulpbronnen. Dit is in dit fragment te horen. |
Wilhelmina Drucker
Monument Churchilllaan
Amsterdam
Han Lammers, wethouder
1970-1976