De eerste RK Vormschool in Nederland

De RK Opleidingsschool voor Kleuterleidsters (RKOK of RK Klos) ontstond in 1909 als 'Vormschool'. De Zusters 'Franciscanessen van Dongen' verzorgden de eerste decennia de opleiding.

De naam OK komt pas in gebruik na de Tweede Wereldoorlog. Daarv��r werd de opleiding tot 'bewaarschool-onderwijzeressen' aangeduid als 'Vormschool'. Men sprak ook wel van de 'Kweekschool voor bewaarschool-onderwijzeressen'.

De Zusters Franciscanessen van Dongen (ZFD)

De Congregatie werd in 1801 in België gesticht door enkele religieuzen en maakte in de jaren daarna een sterke groei door. Ook in Nederland werden kloosters gesticht. In de jaren zeventig van de 20e eeuw telde de Congregatie nog meer dan 450 leden. Thans neemt dat aantal in Nederland sterk af. Elders is de Congregatie nog volop actief zoals in Indonesië.
Doel van de Congregatie is het geven van opvoeding en onderwijs aan meisjes. Zij deed ook veel aan wijkverpleging, missiewerk en bejaardenzorg.

Het Complex 'De Liefde'

De Liefde

Na het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie (1853) manifesteerden de katholieken zich steeds duidelijker. Er kwamen meer en meer parochies, nieuwe RK kerken werden overal gebouwd, met name door de architect Pierre Cuypers in de van hem bekende neogotische stijl.
In de parochie 'De Liefde' in de nieuw ontwikkelde Kinkerbuurt ontwierp Cuypers zo'n kerk, gewijd aan de HH Nicolaas en Barbara, beter bekend als 'De Liefde' (1885); foto .

Cuypers
P.Cuypers 1827-1921

De nieuwe parochie was het begin van een grote ontwikkeling. Op verzoek van pastoor L.H. Sloots kwamen de Zusters Franciscanessen in 1888 naar Amsterdam. Zij vestigden zich aan de Da Costakade 22 en gingen de lessen verzorgen aan de nieuwe parochiale scholen: de 'Bewaarschool' en de Sint Mariaschool voor meisjes.

Het archief van de Zusters vermeldt: 'De behoefte aan een school, vooral aan een bewaarschool en leerschool, voor meisjes, deed zich meer en meer voelen, vooral omdat er reeds zeven niet-katholieke scholen in de nabijheid van de kerk stonden en deze door veel katholieke kinderen werden bezocht'. Door deze opvatting kreeg het bijzonder -RK- onderwijs vorm!

DeLiefde DaCostakade2010
(Links) Het complex De Liefde in 1963, rechts de kerk en de klooster- en schoolgebouwen midden. Dit complex werd rond 1990 afgebroken om plaats te maken voor nieuwbouw (2008, rechts).

 

Het complex aan de Da Costakade breidde in de volgende decennia uit. In 1910 werd het zusterhuis alsmede het nieuwe scholencomplex ingewijd. Later volgden meer scholen, zoals de ULO (1918), en de VGLO met een modevakschool (1923) en zelfs een kookschool (1936). Deze uitbreidingen werden mede mogelijk gemaakt toen in 1917 de Wet op de Gelijkstelling van het bijzonder met het openbaar onderwijs in werking trad en de financiering makkelijker werd.

De Vormschool

  • Begin van de school
  • De eerste leerlingen
  • Inhoud onderwijs
  • Dubbeltjesschool
  • X-Sluiten

In de kerkvergadering van 1 juni 1909 werd besloten een Vormschool op te richten voor RK Bewaarschool-onderwijzeressen. Het Gemeentebestuur was bereid een jaarlijkse subsidie te verlenen. Het hoofd van de Mariaschool, Sr Rafa�l, was tevens directrice. De 'vormlessen' werden buiten de gewone schooluren gegeven.

In 1979 hield Zr Albina een toespraak ter gelegenheid van het 70-jarig bestaan. "Sr Rafa�l werd in 1912 naar elders geroepen, en werd in 1912 opgevolgd door Sr Eugenia (...) Op 10 augustus 1915 kwam Sr Angela naar Amsterdam. Zij is tot 1941 directrice geweest. De naam Sr Angela roept voor vele ouderen zeker aangename herinneringen op. Toen zij in 1941 werd gekozen in het Hoofdbestuur van de Congregatie, werd ondergetekende haar opvolgster." Dat was Zr Albina zelf, directrice tot 1971.

Een eigen gebouw had de school niet. De lessen werden gegeven in lokalen die verspreid waren over het complex.

De school begon met ongeveer 40 leerlingen, verdeeld over twee klassen. Zij hielpen deels mee met het onderwijs in de bewaarschool, en volgden in de namiddag de 'vormlessen'. Die werden vooral gegeven door de Zusters-onderwijzeressen van de eigen lagere school.

Het archief vermeldt: "Het eerste examen, bestaande uit drie delen: praktisch, schriftelijk en mondeling, voor Akte A verliep al heel gunstig: 12 van de 13 kandidaten behaalden haar diploma. Tengevolge daarvan meldden zich bij het volgend toelatingsexamen 30 kandidaten aan, waarvan er 28 tot de lessen werden toegelaten.
Na enige jaren gingen ook de eerste kandidaten op voor Akte B, bij welk examen de 5 kandidaten allen slaagden."

Rechts: Een krantenbericht vermeldt de eerste geslaagden van de Vormschool (1913). Er waren veel 'eigen Zusters' bij.

EersteGeslaagden

Het aantal leerlingen nam geleidelijk aan toe, met een top van 134 'kwekelingen' (A en B akte samen) in 1933. Daarna zette een aanzienlijke daling in, waarbij de slechte beroepsperspectieven ongetwijfeld een rol speelden. In de jaren tot de oorlog schommelde het aantal 'kwekelingen' rond de 40.

frobelOver de inhoud van het onderwijs zijn weinig gegevens voorhanden. Er waren geen wettelijke voorschriften. Het onderwijs aan kleuters was in het begin veelal ge�nt op de idee�n van Friedrich Fr�bel, de grondlegger van de Kindergarten.

Het archief meldt rond 1904 dat iemand van de Gemeente op bezoek kwam op de Bewaarschool. "Dat eerste bezoek geschiedde in de klas van Sr Gregoria. Ze stond daar in haar grote bewaarschool met ongeveer 200 (!) kinderen, die zij leerde vlechten met behulp van een grote vlechtmat, als voorbeeld aan het bord gehecht. Als altijd hingen de kleinen aan haar lippen; ze hield ze met ogen in bedwang en het was muisstil bij het werk. De afgevaardigde zei dan ook bij het heengaan: 'Die onderwijzeres maakt op mij een goede indruk'.

Rond 1920 kregen de opvattingen van Maria Montessori (1870-1952) steeds meer invloed. Zij begon in 1907 in Rome met haar 'Casa dei bambini'. Haar aanpak paste niet in het klassikale systeem. Kinderen kregen duidelijk meer bewegingsvrijheid. De Vormschool introduceerde deze opvattingen geleidelijk aan. De Zusters hadden dan ook veel aandacht voor het kleuteronderwijs. Zo kwam in 1931 de montessori-klas voor kleuters gereed. Twee jaar later werd aan de Hugo de Grootkade het kleuterhuis 'St. Anna' geopend.

Marie Christien Bleekemolen herinnert zich haar kleutertijd op de school: "In 1937 was ik op de Katholieke Montenssori kleuterschool op de Da Costakade (...) Daar mijn ouders voor die tijd progressief waren mocht ik naar de Montessori-kleuterschool." In die tijd bezocht Maria Montessori Amsterdam en -onder andere- deze school.

LagereSchool

Naast de kerk 'De Liefde' lag de lagere school. Herman Tervoort vertelt daar het volgende over.

"Mijn schoonvader heeft hier op de zogenaamde 'dubbeltjesschool' gezeten. Je had zo van 1900 tot 1930 twee ingangen (deuren). E�n voor de dubbeltjesschool en ��n voor de kwartjesschool. Deze benamingen werden natuurlijk alleen in de volksmond gebruikt!" We zien hier de 'kwartjesdeur'.

Als je voor een dubbeltje geboren bent ....

Op de tabbladen staat meer informatie over het begin van de Vormschool.